چوب آج (افرا): براي كف (قسمت صفحه زير)، ديواره (قاب)، دسته، جاي گوشي (قسمت حلزوني دسته) ساز ويولن كه از چوب آج ساخته شده است.
صنوبر: صفحه رو و همچنين چوب كوچك و گرد داخلي ساز ويولن (پل)
كه مستقيماً زير پايه راست خرك به طور عمودي، بين صفحه رو و زير قرار گرفته است.
دو قطعه چوبي كه در داخل ويولن و قسمت چپ پايه خرك به موازات صفحه رو امتداد دارد نيز از چوب صنوبر است.
(كاربرد اين چوب، تقويت صفحه رو و همچنين حفاظت از حالت كشش سيم ها بر اثر فشار وارد بر بدنه است)
قطعه چوب واقع در قسمت چپ پايه خرك كه نوسانات صفحه رو را مستقيماً به زير ويولن منتقل مي كند از صنوبر مي سازند (پل).
آبنوس: سيم گير، چوب سياه روي دسته، گوشي ها، دگمه سيم گير، برآمدگي روي دسته (شيطانك) زير چانه اي و سوردين (صدا كم كن) از چوب آبنوس است.
جوش: توسط جوش هاي استخواني انجام مي شود، چون بعضي از جاهاي ويولن را نمي چسبانند و آن را جوس مي دهند.
لاك: دو رديف؛ رديف اول لاك زرد رنگ، و رنگ لاك دوم به ميل شخصي بستگي دارد.
براي همين رنگ هاي مختلفي از ويولن در دنيا ديده مي شود.
روش تميز كردن ويولن:
حتماً بايد پس از نواختن، گرد كولوفون را با پارچه نرمي تميز كرد.
اگر گوشي هاي ويولن، سفت و يا شل بود، مي توان براي شب كردن آن از صابون و براي سفت كردن آن از گچ استفاده كرد.
نظافت داخل ويولن:
يك استكان برنج خشك را از سوراخ هاي F، داخل ويولن مي ريزيم و حدود يك ساعت ويولن را به چپ و راست حركت مي دهيم.
پس از انجام آن كار، برنج ها را خارج مي كنيم به اين وسيله، تمام پرزها و گرد و غبار داخل به همراه برنج ها خارج مي شود.
نظافت قسمت خارجي:
كمي ويول را روي ويولن مي ريزيم و آن را با پنبه جلا مي دهيم.
ممكن است اين ماده در ايران پيدا نشود، بنابراين از هر ماده ديگري نبايد براي جلا استفاده كرد.
مقدار بسيار كمي روغن زيتون را مي توان براي تميز كردن به كار برد.
ويولن را بايد هر چند وقت يكبار به متخصص سازنده نشان داد
تا اگر روي دسته آبنوس موج افتاده باشد، موج هاي ايجاد شده را رفع كند و خرك و جاهاي باز شده را ترميم كند.
جعبه ساز بايد كاملاً اندازه خود ساز باشد كه ساز در موقع حمل كوچك ترين حركتي نكند
و براي خارج كردن ساز از جعبه، دسته ويولن گرفته شود، نه قسمت لاك خورده آن.
سازهاي خانواده ويولن دو به دو و به فرم خاصي از هم جدا مي شوند.
يعني ويولن و ويولا بر روي شانه قرار مي گيرند، ويولنسل و كنتراباس بر روي زمين.
البته نوازنده ويولنسل مي نشيند و ساز را در بين دو پا قرار مي دهد و نوازنده ي كنتراباس مي ايستد و ساز را مي نوازد.
اين چهار ساز، هم در اركستر و هم به صورت تك نوازي (كنتراباس كمتر) جايگاه درخشاني به دست آورده اند؛
البته ناگفته نماند كه تكنيك نوازندگي ويولن و ويولا ديناميك تر (پر تحرك) از دو ساز ديگر است
و ويولنسل برجسته تر از كنتراباس عمل مي كند.
براي نوازندگي ويولن نه تنها از آرشه ويولن ، بلكه از كشيدن و رها كردن سيم ها توسط انگشتان دست چپ و دست راست هم استفاده مي كنند
كه به پيز (Pizz) معروف است كه مخفف Pizzicato مي باشد.
امكانات ديگري هم در سازهاي زهي وجود دارد
كه نواختن با شكل هاي مختلف آرشه ويولن و حتي استفاده از چوب آرشه ويولن در اركستر، حاوي مثال هايي در اين زمينه است.
احتمالاً سازهاي زهي از هندوستان يا عربستان به اروپا آورده شده است.
(اين نظر در اروپا وجود دارد). اولين بار، در حدود قرن هشتم در اروپا به اين موضوع اشاره شد
(وليكن در مقايسه با سازهايي مثل گيتار، بسيار ديرتر به اروپا آمده است).
تكامل آرشه ويولن در سازهاي زهي با ساختن ويولن توأم بوده است.
قديمي ترين آرشه هاي موجود متعلق به سال 1500 هستند كه هنوز در آسيا مورد استفاده قرار مي گرفتند؛
اين آرشه ها، تنها تصويرهاي هنري از نمونه هاي باقي مانده هستند
كه فرم، اندازه، شكل ظاهر و شيوه به دست گرفتن ساز و آرشه ويولن را به ما نشان مي دهند.
ابتدايي ترين شكل آرشه ويولن از چوب بامبو ساخته شده است.
به مرور زمان آرشه هايي به اشكال گوناگون ساخته شد كه اندازه و فرم آن، به بزرگي و طرز نگه داشتن ساز بستگي داشته است.
هنگامي كه ساز در طرف چپ بدن قرار مي گرفت، با آرشه بلند هنگامي كه جلوي بدن قرار مي گرفت، با آرشه كوتاه نواخته مي شد.
در آسيا سازهاي زهي را در بغل مي گرفتند و در حالت نشسته مي نواختند؛
به طوري كه دسته ساز در بالا و بدنه آن در پايين قرار مي گرفت.
چنين به نظر مي رسد كه اين حالت به طرز معمول نشستن، در آسيا بستگي داشته است.
فيدل براي هر دو طريق نواختن ساخته مي شد.
شيوه هاي مختلف نگه داشتن ساز به اندازه آن بستگي داشت.
اما به طور كلي، ويولن پيوسته با اتكا به بدن نواخته مي شود.
غالباً، اجراي صداي سوپرانوي آرايش يافته به عهده اين ساز بود
و شكل جديد آرشه ويولن متشكل از چوب آرشه، قسمت انتهايي قورباغه اي شكل و موهاي آرشه است كه در قرن هفتم به وجود آمده است.
اولين نمونه مشخص شده آن، حدود قرن شانزدهم در اروپا ساخته شد كه با روي نگارش قطعات مختص به سازهاي زهي هم زمان بود.
(مثل كوارتت ويولن). اما نمونه اصلي، آرشه گامبه بود كه هميشه از آن استفاده مي شد.
اولين مطالب به دست آمده در مورد آرشه ويولن ، از گا نا سي اهل ونيز (1542) در تعليم گامبه است.
در اوايل قرن هجدهم سه نوع آرشه ويولن مورد استفاده قرار مي گرفت:
ايتاليا: آرشه سونات (بلند و كمي خميده).
فرانسه: آرشه كوتاه براي رقص. آلمان: آرشه منحني.
اشكال مختلف آرشه ويولن مطمئناً به روش نگارش قطعات بستگي داشت،
مثل بل كانتو (آرايش در آواز كه به ساز منتقل شد)، يعني مهارت نوازندگي ويولن و هنر نواختن آكوردها.
چوب هاي مخصوص آرشه ويولن از برزيل آورده مي شوند.
براي آرشه هاي ساده چوب برزيلي و براي آرشه هاي گران قيمت چوب فرنامبورك به كار مي رود.
نظافت آرشه ويولن :
چوب آرشه پس از نواختن بايد همانند ساز با دستمال نرمي تميز شود.
در اين مورد هم مي توان نظافت كامل را به وسيله ويول (Viol) يا با روغن زيتون خالص انجام داد.
آرشه بايد پس از هر بار نواختن، شل شود، زيرا پس از مدت زماني، بر اثر كشيدگي مستمر موها، كمي خميدگي پيدا مي كند
و اين حالت به سختي برطرف مي شود.
موهاي آرشه نبايد صرفاً سالي يك بار تعويض شود،
بلكه هرچه بيشتر مورد استفاده قرار بگيرد به همان نسبت بايد زودتر موهاي آن را تعويض كرد.
علت آن است كه به سبب نواختن هاي پي در پي، موها پوسيده مي شوند و در اين صورت، استفاده از كولوفون هم بي فايده است.
گرد كولوفون براي به نوسان درآوردن سيم ويولن كه توسط كشيدن آرشه بر روي سيم هاي ساز انجام مي شود، بسيار ضروري است.
اگر در استفاده از كولوفون براي موهاي آرشه كوتاهي شود، موهاي آرشه خيلي زود غير قابل استفاده مي شوند.
حداقل هفته اي دو بار بايد عمل ماليدن كولوفون انجام شود
و فقط در چنين حالتي است كه صداي خوب و قوي از ساز توليد مي شود (البته به مقدار تمرين هم بستگي دارد).
نويسنده: حسن زندباف
حوزه هنري
